Ngay từ buổi đầu bước chân vào làng thơ, Xuân Diệu dường như đã tự chọn
cho mình một tôn chỉ: sống để yêu và phụng sự cho Tình yêu! Phụng sự
bằng trái tim yêu nồng cháy, bằng cuộc sống say mê và bằng việc hăm hở
làm thơ tình! Xuân Diệu ví mình như một con chim bay hay hát.

Tôi réo rắt, chẳng qua Trời bắt vậy.

Trước kia Nguyễn Công Trứ nói:

Trời ban ta, đất trở ta
Trời đất sinh ta, nguyên có ý.

Thì quả vậy. Trời đất sinh ra thi sĩ Xuân Diệu trên xứ sở hữu tình này
để ca hát về tình yêu - cái đề tài mà từ ngàn xưa người Việt Nam chúng
ta đã say mê, giống như nhà sư nọ mê một cô nàng đội gạo:

Sư về sư ốm tương tư
Ốm lăn ốm lóc cho sư chọc đầu

Vì Xuân Diệu sống hết mình cho tình yêu cộng với tài thơ thiên phú, lại
gặp buổi "gió Âu mưa Mĩ", những khát vọng yêu đương của trai gái được
tháo cũi sổ lồng, cho nên trong thơ tình của Xuân Diệu có tiếng máu dồn
mạnh trong huyết quản, có dòng nhựa sống tràn trề mãnh liệt của cả thế
hệ đang vươn dậy.
Có những vần thơ được viết ra cách đây hơn nửa thế kỷ mà đến nay vẫn
còn khiến chúng ta bàng hoàng vì sự mới mẻ và táo bạo của nó:

Với trăm ma, tôi hẹn những mười nguyền
Những Tây Thi, Lộng Ngọc, những Điêu Thuyền.
...
Hồn đông thế, tôi sợ gì cô độc?
Ma với nhau thì ôm ấp cùng nhau...

Cái "nhân bản yêu đương" trong thơ tình Xuân Diệu thật là nồng cháy và
bền bỉ cho đến tận lúc nhà thơ của chúng ta nhắm mắt xuôi tay!

Nửa thể kỉ thơ tình Xuân Diệu là một quá trình khám phá không ngừng vào cái thế giới kì diệu của tình yêu.

Thuở ban đầu thường chỉ là thứ tình yêu thực ít mộng nhiều:

Chúng tôi lặng lẽ bước trong thơ
Lạc giữa niềm êm chẳng bến bờ...

Thế rồi, mộng như sương sớm, tan dần dưới ánh nắng ban ngày, và khoảng
giữa trưa thì chỉ còn lại cuộc đời thực! Xuân Diệu, với trái tim yêu
như điên dại, tiếp tục khám phá cái thế giới tình yêu "thực" ấy. Té ra
chẳng cần phải là thứ tình yêu đầy bão táp, đầy kịch tính hoặc đầy nước
mắt, mà thứ tình yêu chồng vợ rất mực "đời thường" nhưng son sắt, đạt
tới sự hoà hợp vô cùng du dương. Xuân Diệu chứng minh cho chúng ta thấy
rằng đó chính là một thế giới vô cùng đẹp đẽ, vô cùng thánh thiện, vô
cùng mê li nếu ta biết nhìn nhận và thưởng thức nó!

Trên thế giới hiếm có một nhà thơ nào mô tả tình cảm vợ chồng, mô tả
người vợ yêu của mình một cách tinh tế và sâu sắc như Xuân Diệu. Có thể
nói: Cái tình yêu có thì thơ Xuân Diệu có. Từ khát khao cuồng nhiệt đặc
trưng của tình yêu trai gái:

Ôi mắt của người yêu, ôi vực thẳm!
Ôi trời xa: vừng trán của người yêu!
Ta thấy gì đâu sau sắc yêu kiều
Mà ta riệt giữa đôi tay thất vọng

Những ghì xiết say sưa:

Hãy sát đôi đầu! Hãy kề đôi ngực!
Hãy trộn nhau đôi mái tóc ngắn dài
Những cánh tay! hãy quấn riết đôi vai!
Hãy dâng cả tình yêu lên đôi mắt!
Hãy khăng khít những cặp môi gắn chặt.

Những thương yêu trìu mến:

Anh quạt cho đôi tay
Anh hằng ngày yêu mến
Anh quạt đôi lông mày
Sáu năm nay quyến luyến.

Rồi những tôn thờ sùng bái:

Từ lúc yêu em ngay sau buổi gặp đầu tiên
Anh đã tạc hình ảnh của em trên nền thương nhớ
Ở đâu có nhớ thương, anh đã đặt tượng em vào đó.

Những lo âu mất mát:

Nếu ngày nào em hết ở cùng anh
Nếu đến khi anh không còn em nữa
Anh biết tạc đâu ra một người như thế?

Và bất chợt, một cơn đau khủng khiếp:

Tại em cố chấp,
Tại anh đã mất
Con đường đi tới trái tim em!
Anh đã giết em rồi, anh vẫn ngày đêm yêu mến
Em đã giết anh rồi, em vứt xác anh đâu?

Phát hiện đắt nhất của xuân Diệu chính là sự khẳng định rằng: cây tình
yêu giữa cuộc đời thực, sẽ mãi mãi xanh tươi, còn những thứ "tình" được
nặn ra từ lí trí khô cứng hoặc từ mộng mị sẽ tàn lụi, xám xịt!

Và quả là như vậy. Xuân Diệu không còn nữa nhưng cây tình yêu trên mảnh
đất này có hư hao đi chút nào màu xanh muôn thuở? Trong khi nhà thơ, ở
một cõi khác, có thể đang ôm ấp những hồn ma xinh đẹp nào đó, thì ở
trên thế giới này, những chàng trai, những cô gái, những cặp tình nhân,
những cặp vợ chồng vẫn đang sống, đang cảm xúc, và hưởng thụ tình yêu
sống động và bất tuyệt!

-----Thơ hiện đại - Hà Nội-----